ALAS tres sa palis. Midagsa ang mga tawo sa Basilica ug gisirad-an na ang kadalanan sa Colon ug uban pang karsada nga maigo sa ruta sa prosesyon. Sunod-sunod nga nagtambayayong sa pagguwardiya ang mga kadete sa ROTC sa karo ni Snr. Sto. Niño pagawas sa Basilica. Naglupad-lupad ang mga helikopter. Bisi na pod ang mga tinun-an sa nagkadaiyang tunghaan sa pagkordon sa kilid sa karsada. Gipalupad sa mga deboto ang ilang mga balon ug giwarawara ang mga kamot samtang nagkanta sa gozos:
“Nangayo kami kanimo nga ang matahom mong larawan sa sulod sa kalag namo makahimog puloy-anan kay sa tanang kinahanglan ikaw ang among dalangpan… Kanamo maluoy ka unta nga kanimo nangilaba…”
Daw gikumot akong kasingkasing nagtan-aw sa paggawas sa karo apan natugaw kini dihang misamot na ang kahuot sa akong palibot. Naglisod kog ginhawa. Nagtinukmoray ang mga tawo aron makaduol sa karo. Nagsagol na ang among mga baho ug singot. Giluod ko nagtan-aw sa mga tawo kay nagsige man og sangpit sa ngalan sa Balaang Bata.
“Senyor Sto. Niño, tabangi kami!” sulti sa babayeng tiguwang samtang nagwara-wara sa iyang baligyang kandela.
Mao seguro ning way asenso ning nasora kay nagsige og tuo-tuo ang mga tawo. Imbes atubangon ang problema, nagsige lang og pamasin kay lage may plano ang Senyor; may plano ang Ginoo. Ginoong nagmika!
Misulod ko sa Basilica ug mipaingon ko sa dakong rebulto ni Snr. Sto. Niño. Mihinayhinay kog duol sa rebulto. Gusto ko kining batoon, apan ako lang gipugongan ang akong kalagot.
“Nagtuo ka nga mianhi ko diri aron magpasalamat ko nimo? Magpakaluoy? Mianhi ko diri aron ipakita nako nimo nga unsa ka miserable ang akong kinabuhi tungod nimo. Ug aron pahibaw-on tika nga gayaya ka lang! Nagsige lang kag tanga diha sa imong garbosong Basilica!” Sulti nako atubangan sa rebulto
Dihadiha misantop ang kataposang panaglalis namo sa akong kapikas. Naghilak ang among mga anak. Gusto na nila nga maundang ang among panaglalis ni Mark, apan wala silay mabuhat kon dili igo nalang mo tan-aw.
“Mark, ayaw ko biyai. Malooy ka sa atong mga anak” Pakiluoy nako ni Mark samtang siya namutos.
“Kapila man nako balik-balika nga gusto na kong mobiya?”
Migakos ko sa akong bana nga naghilak, “Nganong mobiya man ka namo?”
“Bugo! Dugay kasabot… Mokuyog ko ni Stephanie! Dili ka kamao moatiman; dili ka parehas niya maayo mo pangga. Si Stephanie mas bata, mas presko ug labi sa tanan mas lami. Di parihas nimo—lusyang naka, Gina!”
Nakalitan ko sa iyang mga pulong ug sa wa damha mipiti ang iyang aping sa pagdapat sa akong kamot. “Akong gibuhat ang tanan, Mark, para malipay ka nako. Akong gisakripisyo ang akong career isip nars para lang maatiman nako kamo—atong pamilya. Naningkamot ko nga mobangon og sayo para magluto ug andamon ang inyong pamahaw, dayon mo ingon ka nako nga dili ko kamao moatiman? After all these years, lawas ra diay imong giapas nako? Animal ka, Mark! Animal!” singhag nako niya samtang ako siyang gihapak-hapak.
“Puwes! Kon mao naman gani, mas maayo pag mopahawa nalang ko diri.”
“Mark… ayaw…please!” pakiluoy nako niya.
Kalit lang naputol ang akong paghanduraw sa dihang may mibira sa akong palda ug gitunol sa batang lalake ang akong panyo nga nahulog.
“Ate, imong panyo nahulog”
Gikuha nako ang panyo, giyabyab unya gipahid sa akong singot sa agtang. Milingi ko sa direksiyon sa bata aron magpasalamat apan kalit kining nawagtang.
Ingon sila nga ang pag-ampo maoy maghatag og solusyon sa atong mga pangamuyo basta kinasingkasing ang pag-ampo sa Ginoo ilabi na sa Balaang Bata. Pero ngano man gipasagdan ko sa Balaang Bata nga nagsige man kog ampo ug nagasimba sa iyang Basilica? Nganong iya man gikuha ang mga mahal nako sa kinabuhi? Kuwang pa ba ang akong gipangbuhat para niya?
Mikurog ang akong kaunoran sa kapungot. Sa wala damha, midagayday ang mga luha sa akong aping nga nangakap og tubag sa akong mga pangutana. Taudtaud wala nako kasabot sa akong gibati: naglisod kog apas sa akong ginhawa, mihinay-hinay og itom ang akong panan-aw, kalit lang kog nabarag murag hubog…
“Eagle one. Eagle one. Naay nakuyapan diri…need medical assistance” katapusan nakong nadunggan sa babayeng guwardiya.
TULO ka buwan nilabay gikan nibiya si Mark, siya napatay kauban sa iyang babaye nga si Stephanie gumikan sila misukol sa Drug raid sa kapulisan.
Kalit lang nasubayg balik sa akong damgo ang katapusang panaghinabi sa akong anak nga si Joanne.
“Ma, gusto nako moundang sa pamarko. Gusto ko mo eskwelag law ug sa pagsuwat ko malipayon,” esplikar ni Joanne sa akoa, “Kahibaw ko gusto ka nga maluwas ta sa kalisud. Kahibaw ko nga dako kag na-invest sa akong pag-eskwela. Pero Ma, di naman gyud nako linya ug di na nako makaya ang pamarko. Kahibaw ko Ma… kahibaw ka sa akong mga hilig.”
“Nayabag naka Joanne!? Kahibaw man ka nga kita nalang duha ang gisaligan sa imong mga igsoon kay nikuyog ang imong amahan sa laing babaye. Wa gani ka na-dean’s list pag-eskwela nimo, makapasar na hinoon sa law? Ambisyosa!”
“Ma, wala paka nakontento nga naa na tay kaugalingon balay ug sakyanan? Di ba mao man ni imong gipangandoy nga makatugod tag balay ug naay sakyanan? Unsa paman imong gusto?”
“Joanne, kuwang pa ni! Ang kwarta dali rang mahurot. Unsa may ipakaon sa atong pamilya kon moundang ka sa pamarko? Kana imong papel ug bolpen? Kuwang akong sweldo para ipakaon ninyo. Imong mga manghud puros mga estudyante. Kita nalang duha nagbuhi sa atong pamilya kay imong uwagan nga amahan nitipon na sa iyang kabit! Tan-awa, gikarma silang duha—nangamatay! Mirisi!”
Nahayagan ko sa pagkakita nako sa akong anak nga mihilak tungod sa akong masakit nga mga pulong. Nagpakahilum na lang si Joanne aron dili na motaas ang akong litaniya ug dayon gi undang ang among video call. Misuway kog tawag sa akong anak aron mangayog pasaylo, apan dili kini niya tubagon.
Gitugkan nakog kabalaka kon unsay nahitabo sa akong anak. Mikabat og usa ka semana, wala nakoy balita niya; dili gihapon tubagon ang akong mga tawag ug chat ni Joanne. Matag karon og unya, sige kog tan-aw sa akong facebook namasin nga mag-online akong anak. Milabay na pod ang usa ka oras, wala gihapon siya mag-online. Gilunopan nakog mga daotang panghunahuna.
Diyos ko! Wala untay nahitabo sa ako anak! Diyos ko, tabangi ako. Naglibog ko kon unsay buhaton. Mipaspas og pitik akong kasingkasing, apan akong gipugos akong kaugalingon nga mokalma.
Ang pagkalit og sipa sa news report sa TV.maoy midugmok sa mitaob nakong kalisang.
“Mahigit 46 ang patay, 14 ang nailigtas na tripolante, habang 25 ang missing matapos magsalpukan ang International Cargo vessel na MV Arutas at tanker vessel na MT Erasmith sa karagatan ng Cebu, kaninang alas 3:45 ng madaling araw.”
Mitiyabaw ko sa kasubo ug sa katarantar, “Joaaaanne!!! Joaaaaanne!!!!”
Napusgay ang akong paghanduraw dihang mikusog ang bul-og sa akong pagbati. Miginhawa ko og lawom nga nagpalingi sa akong palibot. Natingala ko kon hain nako mahimutang. Human makuha-kuhai ang kahuot sa akong dughan, akong gipahiran ang akong mga luha.
“Ma, ok ra ka?” pangutana ni Kaye, akong ika duhang anak, nga puno sa kabalaka.
“Hain naman ko?”
“Ma, gidala ka sa mga medics diri sa ilang first aid station sa Basilica. Ma, nganong mibiya man ka dayon? Di ba miingon man ko nga huwata ko kay modagkot pa ko? Maayo na lang nataymingan pagtawag nako, gitubag dayon sa usa sa mga nars diri kon hain ka”
Wa ko nakauyon sa akong nahimutangan ug mibukal ang akong dugo dihang mikanta ang mga tawo sa gozos. Dali-dali dayon ko mibangon sa akong gihigdaan bisan nagsakit pa akong ulo ug nalipong, “Kaye, manguli nata. Di nako ganahan magdugay diri.”
Nabalaka si Kaye sa akong kahimtang ug gipugngan ko nga mobangon, “Ma, pahuway sa diha. Wa pa gani ka naka rekober.” Mipugos nakog pagbangon apan dili kaya sa akong lawas mobangon; mora bag gipapitlan ang akong lawas sa higdaan. “Ma, ayaw na lagi pugsa kon di pa kaya nimo.
Galanog-lanog na ang akong tingog, “Gusto na ko mohawa diri, di ko makaagkwanta sa mga tawo nga nagsigeg tuo-tuo sa diyos-diyos!” Naukay ang ubang mga tawo sa simbahan samtang nagkanta sa gozos. “Sige lang mog sangpit sa inyong Ginoo. Way ginoo! Ang tawo ra naghimo sa ilang problema ug tawo ra pud maoy mosulbad sa problema. Dili ang Ginoo!
Lain ang tinan-awan sa mga tawo nako, mora bag gusto ko nilang tabangan og pagpalayas sa simbahan.
“Ma, paghilum god diha! Naa ta sa simbahan, wala nalimbawot imong balahibo sa imong gisulti? Nganong grabe imong kasuko sa ginoo? Tungod kay gibiyaan ta ni Papa ug wala pa makit-an si Ate? Ma, walay sala ang Ginoo. Naay rason ang tanan.” siyaok ni Kaye nga nainsulto sa akong pagpanaot.
“Unya unsay rason?! Sige kog ampo sa Ginoo”, nagpislit-pislit ko sa akong kumagko, dayon gitudlo ang rebulto ni Sto. Niño, “pero tan-awa unsa akong nadawat nga ganti: nangamatay ug nawala ang mahal sa atong kinabuhi! Hain na man ang Ginoo? Asa na man ang Balaang Bata? Ngano iya man tang gipasagdan?”
Mihilum sa makadiyot ug nihilak si Kaye. Gihangad niya ang iyang ulo gikan sa pagduko ug milingi nako.
“Ma, sukad miasenso ta, dili naka mosangpit sa Ginoo labi ni Snr. Sto. Niño ug dili na sad ka mokuyog namog simba. Magsige lang kag pangayog kwarta ni Ate para naa kay pang-shopping ug pang-casino, dayon masuko kon dili siya mohatag.” Gitudlo-tudlo ko ni Kaye ug midugang, “Gihimo na nimog Ginoo ang salapi! Seguro gituyo sa Ginoo nga kuhaon silang Papa ug hantud karon missing gihapon si Ate para makaamgo ka naay tinood nga Ginoo! Tuod, moampo man ka pero sige raman kag demand niya. Kon makuha na imong gipangayo, imo dayon siyang kalimtan. Ang problema gituyog himo sa Ginoo aron makahinumdom ta niya. Unya karon, pasanginlan nimo siya sa nahitabo nilang Papa ug Ate? Nayabag ka?!”
Napukaw ko sa reyalidad gumikan sa mga litaniya sa akong anak. Mora kog gipusil ug midulot ang bala sa akong kasingkasing. Maningil gyod ang Ginoo sa tanan ngil-ad nga gipangbuhat sa mga tawo. Ang kinabuhi sa tawo sama lang sa ka tempo sa panahon—lisud matagna; sa usa ka pamilok sa mata mausab ang panhitabo.
“Gibuhat sa Ginoo ang tanan para matabangan ta sa atong mga problema. Apan magtuman ta sa atong gusto maong masipyat ta. Unya, bisan kinsa nalang atong pasanginlan. Kusog ra kaayo ta manangil sa Ginoo basta naa nay dakong problema maabot pero maglisud tag angkon sa atong sayop. Karon, kinsay nagmika? Ikaw o ang Ginoo?” dungang pa niya.
Mitutok siya nako dayon aksiyon og biya apan ako siyang gipugngan. Dayon mihilak sa akong nahimutangan, “Kaye, I’m Sorry. Pasayloa ko. Please don’t leave me alone.” Nagpakiluoy ko niya apan iyang giwakli akong kamot dayon mibiya.
Nahiubos ko sa akong kaugalingon ug nagbasol sa akong gipangbuhat, “Sr. Sto. Niño, pasayloa ko dako nakong sala gibuhat. Pasayloa ko senyor.” Halos mapuga-an na ang akong panyo sa pagpahid sa akong mga luha.
Nakaamgo ko nga ulahi na ang pagbasol. Dapat unta magpasalamat ko sa Ginoo tungod wala mi niya pasagdi. Naa na unta to si Joanne nga naghatag og dakong tabang sa among pamilya labi na sa pinansiyal nga pangihanlan, apan ako lang gibalewala ang iyang gipangbuhat. Nabuta ko ug nagpadala sa temptasyon sa kuwarta. Wala nako gihunahuna ang mga sakrispisyo sa akong anak. Dapat wala unta to gipukos nako akong anak sa pamarko. Seguro malipayon ming nanimba karon. Nagdayeg ug nanalangin kang Sr. Sto. Niño.
Sakto tuod ang giingon sa kapikas ni Joanne nga si Ron, akong kaugalingon ra ang gihunahuna, wala nako respetohi ang mga pangandoy ug gusto sa akong anak. Kon puyde pa lang ibalik ang panahon ug usbon ang bating nahitabo…
ALAS singko kinse sa hapon. Naputol ang akong paghinilak sa dihang may gisulod nga batang lalake nga nakuyapan. Natingala ko sa akong nakita kay ang batang lalake nga nagtunol sa akong panyo maoy gitabang. Nahaulpot ko dihang may niduol nga babaye sa bata.
“Ma’m, ig-unsa mo sa bata?” pangutana sa tambok nga nars.
“Ako nang anak, sir”
Pamilyar ang dagway sa babaye. Akong gitutokan og maayo ang porma sa lawas ug itsura sa maong babaye. Taymsa! Wala ba kaha ko malibat? Nagbuto-buto ang akong dughan. Nanindog ang mga balhibo sa akong tingkoy dihang milingi ang babaye sa akong direksiyon.
“Joanne? Anak?!”
KATAPOSAN
Kining sugilanon migawas sa Pebrero 7, 2018 isyu sa Bisaya Magasin.
Blink of an eye 